Alles over sport logo Citius Altius Sanius

Hoe het terugdringen van diabetes waarde heeft voor de maatschappij

Sport en bewegen kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan het verminderen van diabetes type 2. Daarvoor moet de leefstijl van de patiënt veranderen, met hulp uit verschillende domeinen. Een Social Return On Investment (SROI) helpt in kaart te brengen wie in welke mate profiteert van die aanpak en wie op welke manier kan bijdragen. Dit artikel laat aan de hand van de Nationale Diabetes Challenge zien hoe kosten en baten zijn verdeeld bij het terugdringen van diabetes type 2.

De lasten

Wie hebben baat bij het terugdringen van diabetes? Eerst de patiënten zelf: diabetes staat op plaats negen van de meest voorkomende doodsoorzaken in de wereld in 2019[1] en is de meest voorkomende ziekte in Nederland. Negen van de tien diabetespatiënten heeft type 2. De zorg voor deze groep is duur. Het kostte zorgverzekeraars – inclusief gevolgen van complicaties – bijna 1,6 miljard euro in 2017 (1,8% van de totale gezondheidszorg in Nederland)[2], waarbij het meeste geld voor genees- en hulpmiddelen was. Hogere zorgkosten voor verzekeraars betekenen een hogere zorgverzekering voor alle Nederlanders.

Voor het terugdringen van diabetes type 2 is het nodig de oorzaken aan te pakken die zorgen voor een verhoogde kans op de ziekte: te weinig bewegen, overgewicht, een te hoge bloeddruk en cholesterol en roken. Veel is te verhelpen met voldoende bewegen[3]. Bewegen kan ook complicaties zoals hart- en vaatziekten, achteruitgang van ogen, nieren, zenuwen, gewrichten en hersenen voorkomen[4].

De factoren van een verhoogde kans op diabetes type 2 of complicaties tonen het belang van samenwerking tussen verschillende domeinen. Denk aan een combinatie van partners uit sport, eerstelijnszorg, ziekenhuizen en een diëtist.

Interventies

Een goede samenwerking is terug te zien bij verschillende – op diabetes gerichte – interventies. Die brengen diëtisten, fysiotherapeuten, huisartsen, praktijkondersteuners, ziekenhuizen, leefstijlcoaches, sport- en beweegaanbieders, gemeenten en andere zorgprofessionals bij elkaar. Voorbeelden van interventies zijn de Nationale Diabetes Challenge (NDC), PRISMA en Gecombineerde Leefstijl Interventies (GLI): SLIMMER en BeweegKuur.

De eerste twee interventies zijn gericht op het aanpassen van leefstijl van diabetespatiënten, het voorkomen van complicaties en het verminderen van medicijngebruik. De andere twee zijn gericht op preventie bij mensen met een verhoogd risico op diabetes. Die zetten in op zelfmanagement en verandering in leefstijl: voedingspatroon, activiteitenpatroon, therapietrouw of (professionele) ondersteuning.

Voor inzicht in de lasten en baten van diabetes type 2 heeft de Bas van de Goor Foundation met VitaValley een SROI uitgevoerd met hun interventie Nationale Diabetes Challenge (NDC) voor de gemeente Den Haag. Bij deze challenge wandelen patiënten gedurende 20 weken een keer per week met een zorg- en sportprofessional. De interventie NDC heeft als doel deelnemers te stimuleren meer te bewegen en bewustwording te creëren over het belang daarvan. Voor de gemeente Den Haag is de Social Return on Investment over een periode van vijf jaar geschat op 5,4. Dat betekent dat over vijf jaar de gemeten maatschappelijke opbrengsten 5,4 keer zo hoog zijn als de investeringen.

Diagram: Verdeling opbrengsten en kosten NDC
Verdeling opbrengsten en kosten NDC. Bron: Quick Scan SROI Nationale Diabetes Challenge Den Haag, 2019

Wat levert de Nationale Diabetes Challenge op?

Opbrengsten uit de evaluatie van de NDC:

  • De lichamelijke gezondheid verbetert: significante afname in gewicht en BMI, verbetering van de bloedsuikerregulatie.
  • De kwaliteit van leven verbetert: verbetering treedt op in het emotionele welbevinden.
  • De deelnemers ervaren veel sociale steun: door het wandelen in groepsverband leggen ze contacten en hebben ze plezier.
  • De deelnemers werden geactiveerd: ze noemen meer competentie en zelfmanagement van de ziekte. Activatie en zelfmanagement maakt dat patiënten zelf actief met hun ziekte aan de slag gaan.
  • De deelnemers bewegen meer: significante toename van het aantal stappen per dag bij de deelnemers.
  • De belangrijkste succesfactor is het meewandelen van de zorgverleners. Dit geeft een veilig gevoel een zorgt dit voor meer zelfvertrouwen.

Voordelen

De SROI laat zien dat sommige partijen veel voordeel hebben van de NDC, maar vooralsnog niet meebetalen. De opbrengsten zijn vooral voor de deelnemers, die zich na hun investering psychisch en lichamelijk beter voelen. Werknemers presteren beter en melden zich minder vaak ziek. Ook de gemeente, de zorgverzekeraar en werkgevers profiteren, maar zij betalen niet of nauwelijks aan de interventie.

Zorgverzekeraars zullen hun kosten zien afnemen als patiënten diabetes beter onder controle hebben. Voor gemeenten is de verwachting dat deelnemers minder aanspraak doen op de Wmo, omdat ze zich zelfredzamer voelen. Professionals in de eerste lijn, die ruim 40% van de kosten betalen en wekelijks met patiënten wandelen, zien minder maatschappelijke opbrengsten terug van de NDC.

Gesprek

De zorgprofessionals hebben deze SROI gebruikt om in gesprek te gaan met onder andere werkgevers, stelt de Bas van de Goor Foundation. Voor werkgevers kan het interessant zijn de interventie aan te bieden en een financiële bijdrage te leveren. Want de challenge maakt werknemers productiever en zorgt voor minder verzuim.

Ook is het interessant te kijken of de challenge in een gemeentepolis past. Dit is een collectieve zorgverzekering voor mensen met een lager inkomen of een chronische ziekte of beperking. Interventies als de NDC kunnen een dat vaste pakket worden aangeboden. Het inzichtelijk maken van het maatschappelijke rendement van de interventie helpt om meer aandacht te krijgen van nieuwe partijen. Ook draagt het inzicht bij aan meer structurele financiering van de challenge, omdat die aantoonbaar wat oplevert.

Kanttekening

Een belangrijke kanttekening bij deze SROI is dat het een ‘quick scan’ is. Dat betekent dat ook gebruik is gemaakt van schattingen en aannames. Zo is een belangrijke veronderstelling in de SROI dat de deelnemers na de interventie blijven bewegen, al is dit niet gemeten. Ook bestaat voor sommige (sociale) effecten nog geen eenduidige methodiek en zijn schattingen gedaan door de betrokken partijen, mede vanuit het oogpunt om het SROI-onderzoek betaalbaar te houden.

VitaValley noemt de SROI dan ook geen waarheidsmodel, maar een gespreksmodel. Dat is bedoeld om het gesprek aan met andere partijen over wat de interventie oplevert en hoe die te financieren. Daarbij is het van belang dat deze partijen al betrokken zijn bij de quick scan.

Investeren in sport en bewegen loont

Sport en bewegen hebben maatschappelijke meerwaarde, zo blijkt uit onderzoek. Deze sociaaleconomische waarde is in 2021 opnieuw berekend door onderzoeksbureau Ecorys. Wanneer iemand structureel sport of beweegt, kan dit tot € 75.000 aan maatschappelijke waarde per persoon opleveren, over de rest van zijn of haar leven. Dit zijn gezondheids-, sociale- en arbeidsvoordelen. Ecorys heeft deze voordelen onderzocht en voor drie leeftijdsgroepen in euro’s uitgedrukt. Bekijk de infographic en het volledige rapport. Lees ook: Wat is de sociaaleconomische waarde van sporten en bewegen?

Adviesbureau Rebel en het Mulier Instituut hebben deze opbrengsten afgezet tegen de maatschappelijke kosten om te kunnen sporten en bewegen – de Social Return On Investment (SROI). Het blijkt dat de maatschappelijke opbrengsten 2,7 keer zo hoog zijn als de kosten die worden gemaakt. Dit betekent dat investeren in sporten en bewegen maatschappelijke waarde heeft. Lees het onderzoek en bekijk de infographic voor de resultaten in één overzicht. Wil je meer duiding? Lees dan: SROI van sport en bewegen: maatschappelijke opbrengsten zijn 2,7 keer zo hoog als de kosten

Jouw lokale cijfers in één overzicht

De SROI van sport en bewegen is lokaal niet overal hetzelfde. Kenniscentrum Sport & Bewegen heeft een infographic ontwikkeld waarmee in één oogopslag het lokale SROI-cijfer en andere kengetallen rondom sport en bewegen van de gemeente zichtbaar zijn. Met inzicht in deze data kun je als beleidsambtenaar het belang van investeren in sporten en bewegen nog beter onderbouwen. En je kunt het overzicht gebruiken in gesprekken binnen de eigen gemeente of met andere sectoren. Ook is het een handig overzicht om te gebruiken als startfoto voor je sport- en beweegnota of -visie. Benieuwd naar de cijfers voor jouw gemeente? Vraag dan snel de infographic aan. Deze ontvang je binnen vijf werkdagen in je inbox.

Wat kun je zelf doen?

Voor de inzet van een interventie is het belangrijk om in kaart te brengen bij wie de baten en bij wie de kosten terechtkomen. Pas de laatste jaren betalen zorgverzekeraars of zorgprofessionals voor een deel mee aan preventie[5]. Een SROI kan een goede methode zijn om het maatschappelijk rendement inzichtelijk te maken en het gesprek te voeren over co-financiering. Zo kan de methodiek bijdragen aan het effectief inzetten van sport en beweeginterventies, zoals voor diabetes type 2.

SROI van sport en bewegen in Ede

De gemeente Ede heeft de SROI van sport en bewegen en een verdiepende analyse laten uitvoeren door Kenniscentrum Sport & Bewegen. Ook nam zij deel aan een groepsdiscussie. De gemeente heeft de uitkomsten van de analyse gebruikt voor highlights in de Sportnota. De gemeente weet dat de cijfers niet keihard zijn en dat opbrengsten niet direct voor de gemeente gelden. Zij gebruikt de tool daarom vooral om het gesprek over de waarde van sport en bewegen te voeren binnen en buiten de gemeente. Dit zijn de ervaringen van de gemeente Ede.

Als je als gemeente of interventie-eigenaar inzicht wilt in de (verdeling van) kosten en baten, kan het volgende helpen:

  • Maak scherpe keuzes waarop je inzet, voor welke doelgroep en waarom. Verdiep dit vervolgens en scherp het verder aan. Alles doen is te complex, waardoor de baten ook lastig uit te leggen zijn aan partners. Een SROI kan helpen bij het maken van deze keuzes.
  • Maak alvast een eigen eerste inschatting van de verdeling tussen kosten en baten. Je kan daarvoor gebruik maken van dit stappenplan[6]. Hierdoor ontstaat ook een beter gevoel welke partijen waarom een belang hebben.
  • Zoek vanaf een vroeg moment samenwerking met partijen die betrokken zullen zijn. Hierdoor ontstaat draagvlak voor de dialoog over financiering en worden kansen en risico’s al in een vroeg stadium helder.
  • De EffectenArena is een ander instrument om het maatschappelijke rendement van interventies in kaart te brengen. Het is een dialoog-instrument en de kracht zit onder meer in het aanzetten tot een inhoudelijke, gestructureerde dialoog tussen betrokkenen met een uiteenlopende achtergrond en het zakelijk omgaan met maatschappelijke effecten door het actief benoemen van investeerders en incasseerders.
  • Mocht een SROI te duur zijn, dan kan het nuttig zijn om naar de algemene SROI van sport en bewegen te kijken voor je gemeente. Dit geeft een globaal inzicht in welke partijen mogelijk baat hebben bij de maatschappelijke effecten van sport- en beweegaanbod.

Meer informatie over diabetes en sport en bewegen:

Bronnen

  1. World Health Organization. The top 10 causes of death. Geraadpleegd op 6 maart 2021.
  2. RIVM. Zorguitgaven diabetes mellitus. Geraadpleegd op 6 maart 2021.
  3. Kenniscentrum Sport & Bewegen. Diabetes voorkomen? Bewegen helpt! Geraadpleegd op 6 maart 2021.
  4. Diabetes Fonds. Brochure: Wat iedereen moet weten over diabetes.
  5. RIVM. Evaluatie preventie in zorgstelsel samenwerking gemeente en zorgverzekeraars ten aanzien van preventie in 2019. Geraadpleegd op 6 maart 2021.
  6. Kenniscentrum Sport & Bewegen. Hoe maak je kosten en baten van sportinversteringen beter inzichtbaar? Geraadpleegd op 6 maart 2021.


Artikelen uitgelicht


Gezonde leefstijl
Inclusief sporten en bewegen
public
praktijkvoorbeeld
chronische aandoening, gezondheidsbevordering, waarde van sport en bewegen